Fəlsəfə

Fəlsəfə insan düşüncəsinin ən qədim və fundamental sahələrindən biridir. O, varlıq, bilik, həqiqət, ədalət, əxlaq, ağıl və həyatın mənası kimi mövzular üzərində düşünən elmdir. Fəlsəfə yunanca "philosophia" sözündən götürülmüşdür və "hikmət sevgisi" mənasını verir. Bu elm sahəsi insanın kainatdakı yerini, davranışlarını, dünyagörüşünü və həyat prinsiplərini araşdıraraq, fundamental suallara cavab tapmağa çalışır. Fəlsəfə müxtəlif sahələrə bölünür. Hər biri insan həyatının və düşüncəsinin fərqli aspektlərini öyrənir:

Metafizika

Metafizika reallıq və varlıq haqqında sualları araşdıran fəlsəfə sahəsidir. O, aşağıdakı məsələləri öyrənir:

• Reallıq nədir?
• Maddə və ruhun əlaqəsi necədir?
• Azad iradə varmı?
• Zaman və məkanın mahiyyəti nədir?

Platon və Aristotel metafizikanın əsasını qoymuş filosoflardır. Platon idealizmi irəli sürərək, maddi dünyanın gerçək olmadığını, əsl reallığın ideyalar aləmində olduğunu bildirib. Aristotel isə materialist yanaşma ilə hər şeyin müşahidə olunan maddi dünyaya əsaslandığını iddia edib.

Epistemologiya (Bilik fəlsəfəsi)

Epistemologiya bilik və onun mənbələri ilə bağlıdır. Əsas suallar bunlardır:

• Bilik nədir və necə əldə edilir?
• Bilik həqiqətə əsaslanmalıdırmı?
• İnsan hər şeyi bilə bilərmi?

Epistemologiyada əsas iki yanaşma var:

• Empirizm – Bilik təcrübə və müşahidə yolu ilə əldə edilir (John Locke, David Hume).
• Rasionalizm – Bilik ağıldan və məntiqlə əldə edilir (René Descartes, Immanuel Kant).

Etika (Əxlaq fəlsəfəsi)

Etika insanların davranış normalarını və əxlaqi prinsipləri araşdırır. Əsas suallar:

• Düzgün və yanlış nədir?
• Ədalət nədir?
• İnsanlar nəyə görə mənəvi davranmalıdır?

Fəlsəfədə üç əsas etik yanaşma var:

• Fəzilət etikası – Aristotelə görə, insan yaxşı xasiyyətlərə sahib olmalıdır.
• Deontologiya – Immanuel Kanta görə, əxlaqi qaydalar universal olmalıdır.
• Utilitarizm – Jeremy Bentham və John Stuart Millə görə, hərəkətlərin əxlaqi dəyəri onların nəticələrinə bağlıdır – ən çox insana ən çox xoşbəxtlik gətirən hərəkət doğrudur.

Estetika (Gözəllik fəlsəfəsi)

Estetika gözəllik, incəsənət və estetik dəyərləri araşdırır. Əsas suallar bunlardır:

• Gözəllik obyektivdirmi, yoxsa subyektiv?
• Sənət nədir?
• İncəsənət insanların dünyagörüşünə necə təsir edir?

Platon sənəti reallığın kölgəsi kimi qəbul edirdi və onu dəyərsiz hesab edirdi. Kant isə estetikanın insanın daxili hisslərinə əsaslandığını və hər kəsin gözəlliyi fərqli qəbul etdiyini düşünürdü.

Məntiq (Düzgün düşüncə qaydaları)

Məntiq fəlsəfənin ən əsas sahələrindən biridir və düzgün düşüncə qaydalarını öyrənir. Aristotel məntiqin əsas prinsiplərini formalaşdırmış və sillogizm anlayışını təqdim etmişdir. Məntiq əsasən iki cürdür:

• Formal məntiq – Simvolik və riyazi qaydalara əsaslanır.
• Tənqidi məntiq – Düşüncələri analiz etmə və səhvləri tapma qabiliyyəti ilə bağlıdır.

Qərb və Şərq fəlsəfəsi

Fəlsəfə Qərb və Şərq dünyasında fərqli inkişaf edib:

Qərb fəlsəfəsi

Qərb fəlsəfəsi əsasən Yunanıstanda başlayıb və aşağıdakı mərhələlərdən keçib:

• Antik dövr – Sokrat, Platon, Aristotel
• Orta əsrlər – Tomas Akvinas, Avqustin
• Yeni dövr – Descartes, Kant, Hegel
• Müasir fəlsəfə – Nietzsche, Sartre, Wittgenstein

Qərb fəlsəfəsi rasionalizmə və elmi metodlara əsaslanır.

Şərq fəlsəfəsi

Şərq fəlsəfəsi daha çox mənəvi və dini sistemlər üzərində qurulub:

• Hind fəlsəfəsi – Buddizm, Hinduizm, Vedanta
• Çin fəlsəfəsi – Konfutsiçilik, Taoizm
• İslam fəlsəfəsi – İbn Sina, Əl-Fərabi, İbn Rüşd

Şərq fəlsəfəsi əsasən harmoniyaya, mənəvi inkişaf və insanın daxili dünyasına yönəlib.

Fəlsəfə niyə vacibdir?

Fəlsəfə insanlara tənqidi düşünmə, problemləri analiz etmə və daha yaxşı qərarlar qəbul etmə bacarıqları qazandırır. Onun faydaları:

• Daha yaxşı düşünmək və məntiqli qərarlar vermək
• Mənəvi və əxlaqi dəyərləri anlamaq
• Dünyaya fərqli baxış bucağından baxmaq
• Elmi və texnoloji inkişafda rolu

Fəlsəfə təkcə keçmişə deyil, həm də gələcəyə yönələn bir elmdir. O, insanın inkişafında əsas rol oynayır və müasir dövrdə də aktual olaraq qalır.

Gürcüstanda ən yaxşı fəlsəfə fakültələri

Gürcüstanda fəlsəfə üzrə ən yaxşı bəzi universitetlər aşağıdakılardır, bu universitetlər fəlsəfə sahəsində geniş kurslar və yüksək keyfiyyətli təhsil təklif edirlər.

1. İlya Dövlət Universiteti
2. İvane cavaxaşvili tbilisi dövlət universiteti
3. Qafqaz Universiteti
4. Gürcüstan Texniki Universiteti